بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله تبارک وتعالی : ﴿وَإِذَا سَاَلَكَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ اُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى وَلْيُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ﴾ [1]
در این فرصتی که در خدمت شما هستیم ، پیرامون دعا در قرآن آیه ای که تلاوت شد آیهی 186 از سوره مبارکه البقره است. که خداوند خطاب به پیامبر میفرماید، ﴿وَإِذَا سَاَلَكَ عِبَادِى عَنِّى ﴾ رسول ما وقتی که بندگان من از من سوال میکنند که خدا کجاست ، به آنها پاسخ بده که ﴿ فَإِنِّى قَرِيبٌ ﴾ خدا با شما نزدیک است ، دوست نزدیک تر از من به من است ، بین عجب تر که من از وی دورم چه کنم با که توان گفت، که دوست در کنار من و من مهجورم. ﴿ اُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ ﴾ خدا میفرماید ما اجابت میکنیم دعای کسانی که ما را میخوانند و صدا میزنند. ﴿ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى ﴾ پس ما با شما نزدیک هستیم و دعوت شما را میپذیریم و دعای شما را میشنویم و پاسخ میدهیم. شما هم ﴿ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى ﴾ دعوت من پروردگار را باید بپذیرد. ﴿ وَلْيُؤْمِنُواْ بِى ﴾ و به خدا هم ایمان بیاورید. حال که خداوند از شما به خودتان نزدیک تر و دعای شما را اجابت میکند ، شما هم دعوت الهی را بپذیرد. دستورات پروردگارتان و اوامر الهی را انجام بدهید. نواحی را ترک کنید و محرماتی که خداوند برای سعادت بشر اینها را نهی نموده اند اینها را ما در زندگی ترک نماییم. امید این است که ما به رشد و کمال و سعادت برسیم . در این آیه هفت مرتبه خداوند ذات مقدس خودش را مورد اشاره قرار میدهد. در همین آیه 186 اول خداوند میفرماید ﴿وَإِذَا سَاَلَكَ ﴾ وقتی که از تو سوال میکنند بندگان من از من سوال میکنند ﴿ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِيبٌ اُجِيبُ ﴾ من اجابت میکنم ﴿ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى ﴾ پس مرا اجابت کنید و دعوت من را بپذیرید. ﴿ وَلْيُؤْمِنُواْ بِى ﴾ و به من ایمان بیاورید.
چند نکته را من در این آیه شریفه محضر عزیزان عرض کنم. چون ایام ، ایام دعا است و عزیزان به حمدالله فرصت دارید برای دعا کردن و از این وقت با عظمت و با برکت ماه رمضان کمال بهره برداری را برده باشیم ، اولا عزیزان این را توجه داشته باشید که دعا منحصر به یک زمان خاص و مکان خاص نیست . از این آیه هم استفاده میشود که هرکجا فرصت دعا به شما دست داد، از دعا کردن غافل نشوید. در یک جمله ای امیرمومنان علی علیه السلام میفرماید یکی از چیزهایی که خداوند پنهان نموده است و جز خدا کسی نمی داند اجابت دعا است که در دعا قرار داده شده است. «أَخْفَى إِجَابَتَهُ فِي دَعْوَتِهِ»[2] امیرالمومنین میفرماید که خدا اجابت دعا را در دعا پنهان کرده است. «فَلاَ تَسْتَصْغِرَنَّ شَيْئاً مِنْ دُعَائِهِ» حضرت میفرماید هیچ دعایی را شما سبک مشمارید « فَرُبَّمَا وَافَقَ إِجَابَتَهُ وَ أَنْتَ لاَ تَعْلَمُ » یک وقتی میبیند که همان دعایی که شما سبک میشمارید اجابت دعا در آن است و شما توجه ندارد . یک وقت هایی ما در حال پیاده روی هستیم و در حال استراحت هستیم و در حال کار هستیم . در هر حالی که هستیم اگر حاجتی به ذهن مان آمد اگر هر دعایی خواستیم بکنیم از فرصت دعا کردن خود را باز نداریم . چه بسا در همان حالی که احساس میکنیم که زمان اجابت نیست یا زمان زمان مقدسی نیست و یا اینکه مکان مکان مقدسی نیست دقیقا همان لحظه ما در مدار استجابت دعا باشیم و خدا دعای ما را به اجابت برساند . لذا در هر زمانی در هر مکانی ما از فرصت دعا کردن خودمان را دریغ نداریم. بعضی از ایام سال ویژگی های خاصی دارد مثل لیله القدر، مثل شب جمعه و روز جمعه و روزهای مقدسی که ایام الله هستند آنها به طریق اولی قداست زمان و مکان و مکان مثل مسجد الحرام و مثل مساجد، حرم رسول الله ، امکان مقدس و محافل مومنین اینها فرصت های خوبی است برای دعا کردن اما اینها نباید ما را باز دارد از اصل دعا در هرحالی در هر حال استراحت در حال بیماری در حال کار در هر حالی که هستیم از دعا کردن غافل نشویم که دعا در هرجایی و در هرمکانی میتواند مفید باشد چون خداوند میفرماید « فَإِنِّى قَرِيبٌ» من با شماها نزدیک هستم هرجا من را صدا بزنید من پاسخگو هستم.
و خداوند میفرماید ﴿ اُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ ﴾ ما همیشه اجابت میکنیم. این طور نیست که خداوند در یک زمان خاصی فقط بندگان خودش را بپذیرد یا اینکه در یک مکان خاصی دعا به اجابت برسد. مکانها فضیلت دارند و زمانها ارزش ویژه دارند. این به این معنا نیست که دعا منحصر در آن مکان است یا در آن زمان است . آنها یک فرصت های ویژه است که از این فرصتها هم باید استفاده کرد. چه بسا من در یک مکان مقدسی آن دل شکسته و حال معنوی که باید برای من رقم بخورد اتفاق نمی افتد اما در یک جایی که شاید مکان مکان مقدسی نیست . کوچه است و کوی و برزن است و خیابان است ولی آن جا یک دل شکسته ای به من دست میدهد و یک حال توجهی بر من عارض میشود که این سبب به اجابت رسیدن دعا میشود. لذا استجابت خداوند هم پیوسته است و همیشگی است و مقطعی و موسمی نیست . نکتهی دیگر اینکه بعضیها سوال میکنند که خداوند همه چیز را میداند و چرا ما دیگر بگوییم و از خدا بخواهیم. خدایی که دوست نزدیک تر از من به من است از خود ما به ما نزدیک تر است و خدا میفرماید ﴿ اَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ﴾ [3] ما از رگ گردن به شماها نزدیک تر هستیم ما چرا دعا کنیم؟ دعا کردن وظیفهی ما است . در عین حالی که خدا میداند همه چیز را اما ما هم یک وظیفه ای داریم و وظیفهی ما این است که قرآن میفرماید : ﴿ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى ﴾ همان طور که خدا آگاه است به همهی جزییات زندگی ما و ما هم وظیفه داریم که دعوت الهی را بپذیریم و ما هم به وظیفهی خود عمل کنیم و که این عمل کردن به وظیفه اجابت امر الهی است و دعوت الهی را پذیرفتن و به خداوند ایمان آوردن. نکتهی مهمی که ما در این جا خدمت عزیزان عرض کنم از شرایط استجابت دعا ایمان است . بعضیها گلایه میکنند که چرا دعای ما مستجاب نمی شود . فقط بسنده کرده ایم به یک یارب گفتن و یک دعا خواندن و دعای معصومی را میخوانیم و بعد وقتی که در زندگی خودم بنده وارد میشوم میبینم که نماز نقشی ندارد و گناه پر رنگ است و نافرمانی خدا را در زندگی خیلی انجام میدهند. حالا شب قدری شده است و آمده ام دعا هم میخوانم و قرآن هم به سر میگیرم ، ولی در رفتارم ﴿ فَلْيَسْتَجِيبُواْ لِى ﴾ اتفاق نیفتاده است . ﴿ وَلْيُؤْمِنُواْ بِى ﴾ رقم نخورده است. ایمان به خدا ندارم . از خدا خواسته ای دارم اما خواسته های خدا را زمین گذاشته ام. این سبب میشود که دعا به اجابت نمی رسد و به تعبیر رسول الله این نوع دعاها کفاره همان خدا گریزیها و سهل انگاریها در اجرای اوامر الهی خواهد شد و دو نکتهی دیگر این که دعا وسیلهی رشد و هدایت انسانها است و ما اگر میخواهیم رشد کنیم و به مقام رشد برسیم، لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ. اگر کسی میخواهد به رشد برسد، رسیدن به مقام رشد و کمال، لازمهی آن این است که ما از فرهنگ دعا غفلت نکنیم. دعا وسیلهی رشد انسان هاست و اگر ما میخواهیم رشد پیدا کنیم، دعا میتواند ما را رشد بدهد و پایان سخن اینکه خداوند به همهی ما از خود ما نزدیک تر هست. آیا ما هم به خدا نزدیک هستیم؟ در دعای ابوحمزهی ثمالی امام سجاد به همهی ما میآموزد که خداوندا وقتی که ما گناهان مان را میبینیم، میبینیم که خیلی از شما فاصله گرفته ایم، ولی وقتی رحمت و بزرگواری شما را میبینیم، میبینیم که خیلی به ما نزدیک هستید و امیداور میشویم. کرم شما را که میبینیم، طمع میکنیم، لغزش های خود را که میبینیم نا امید میشویم.
تلاش کنیم که همانگونه که خدا به ما نزدیک است، ما هم در رفتار و گفتار مان، در دعاهای مان آن چه که میگوییم، در عمل در آن دعا و عمل با خدا نزدیک بشویم.
[1] سوره بقره/ آیه 186
[2] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام , جلد۶۸ , صفحه۱۷۶
[3] ق/ آیه ی 16