بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله الحکیم فی کتابه کریم: ﴿فَآتِ ذَا الْقُرْبَي حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللهِ وَاُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[1]
موضوعی که در این فرصت در خدمت شما هستیم، نقش و جایگاه صله رحم در قرآن است. یکی از آیاتی که درباره‌ی صله رحم در قرآن، نازل شده است. آیه‌ی 38 سوره مبارکه روم است که خداوند سبحان می‌فرماید به رسول خداوند و پیامبر اسلام که ای رسول ما حق ذی القربی خودت را به جا بیاورو حقوق این‌ها را انجام بده و حقوق نیازمندان و ابن سبیل، کسانی که در سفر مانده اند و این‌ها تهی دست و فقیر هستند. حقوق این‌ها را هم بپرداز ﴿ ذلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللهِ ﴾[2] این برای کسانی که اراده رضایت الهی را دارند بهتر است، راه رسیدن به رضایت الهی، ارزش نهادن به حقوق صله رحم و بستگان انسان و رعایت حقوق نیازمندان و رعایت حقوق درماندگانی که در سفر مانده اند و ابن سبیل شده اند. این رضایت الهی را جلب می‌کند. ﴿ وَاُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[3] قطعا کسانی که به این توصیه‌های الهی عمل می‌کنند در زمره رستگاران هستند و عاقبت بخیر خواهند شد. چند نکته را در این آیه شریفه من عرض کنم، ضمن اینکه در ذیل این آیه داریم که زمانی که این آیه نازل شد پیامبر اکرم فدک را که اهدایی به پیامبر بود، رسول الله به حضرت زهرا بخشیدند. در این آیه استفاده می‌شود که در انفاق و کمک ما ابتدا فامیل و ارحام خودمان را باید مقدم بر دیگران بدانیم. اول خدا می‌فرماید. ﴿فَآتِ ذَا الْقُرْبَي حَقَّهُ ﴾ اول ذی القربی و ارحام خودتان را حق این‌ها را ادا کنید و به این‌ها بپردازید. لذا در انفاق انفاق و کمک کردن عزیزان متوجه باشند که اگر ما در بستگان مان و خویشاوندان و صله رحم ما کسانی هستند که نیازمند هستند ما این‌ها را مقدم بر دیگران باید بدانیم. طبق این آیه‌ی شریفه‌ای که هست حتی در بحث زکات فطره اگر کسی در فامیل خودش یا در ذی القربی خودش نیازمند دارد این نمی‌تواند برود به دیگران بپردازد. یا اگر در جامعه‌ای که زندگی می‌کند نیازمند هست به جای دیگر انتقال دادن این وجه محل اشکال است. «اَلْأَقْرَبِ فَالْأَقْرَبِ»[4] اول ما باید اولویت‌ها را ببنیم لذا ارحام و فامیل و مساکین و ابن سبیل مقدم هستند کما اینکه در این آیه هم خداوند مقدم می‌دارد. نکته‌ی دیگری که من اشاره کنم. محرومان مال اغنیاء حق دارند و در پرداخت حق آن‌ها نباید بر آنان منت گذاشت. بلاخره حقی از اموال کسانی که خداوند به آن‌ها لطفی کرده است متعلق به نیازمندان است. آیه می‌فرماید: ﴿فَآتِ ذَا الْقُرْبَي حَقَّهُ ﴾ حق این‌ها را باید بدهید. حق مسکین را بدهید. حق ابن سبیل را بدهید. بلاخره همه‌ی انسان‌ها تهی دست به دنیا آمده اند و با دست خالی از این دنیا خارج می‌شوند مگر اینکه اعمال آن‌ها را با خودشان ببرند و همان اعمال با انسان‌ها همراهی می‌کند لذا آنچه که در اختیار ما است و اموال ما و دارایی ما حق ذی القربی و حق مسکین و حق ابن سبیل هم هست که باید از این‌ها غفلت نکرد. خطاب به پیامبر هست بلاخره اسلام حامی مستضعفان است و حاکم اسلامی هم طبق این آیه شریفه مسئول فقرزدایی از جامعه مسلمین است که خدا به پیامبر این دستور را ابلاغ می‌فرماید و اساسا ابن سبیل هم به کسانی می‌گویند که یک زمانی یا ثروتمند بودند و تهی دست شدند یا ثروتمند در جایی هستند در سفری در جایی دیگری تهی دست می‌شوند که باید از رسیدگی به حال این‌ها هم غفلت نکرد و نکته‌ی دیگر اینکه ثروت می‌تواند وسیله تقرب انسان‌ها را به سمت خدا فراهم کند اگر در چارچوب خودش استفاده بشود. لذا ثروتمندان و افرادی که متمکن هستند می‌توانند خود را در مسیر رستگاران قرار بدهند. ﴿ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ برای آن‌ها رقم بخورد.
نکته‌ی پایانی هم که من چند روایت هم در اهمیت صله رحم تقدیم کنم رستگاری قطعا در گرو کارهای خالصانه است. قرآن هم در این آیه شریفه می‌فرماید ﴿ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللهِ ﴾ یعنی اخلاص در کار باید داشته باشد. اگر به بستگان خود اگر به فقراء اگر به درماندگان و ابن سبیل کسانی که زمانی وضع خوبی داشتند و وضع آن‌ها بد شد. شما دارید رسیدگی می‌کنید قطعا باید با اخلاص باشد ﴿ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللهِ ﴾ اگر اخلاص نباشد این انفاق‌ها و کمک‌ها هم دارای ارزش واقعی نخواهد بود و آن پاداش الهی که ﴿ َاُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ رقم نخواهند خورد. از توصیه‌های در این آیه رسیدگی به صله رحم است. از آثار ارزشمند صله رحم، پیامبر اکرم فرمود «اِتَّقُوا اللّهَ و صِلُوا الأرحامَ، فإنّهُ أبقى لَکُم فی الدنیا و خَیرٌ لَکُم فی الآخِرَةِ.»[5] پیامبر فرمود تقوای الهی را پیشه کنید و با بستگان خود صله رحم کنید و با ارحام خود رفت و آمد کنید که برای شما دنیای شما را باقی می‌گذارد و شما را مستدام می‌دارد از آفات و خطرات باز می‌مانید «و خَیرٌ لَکُم فی الآخِرَةِ» برای آخرت شما هم این صله رحم بسیار بسیار سودمند است؛ یعنی صله رحم هم دنیای شما را رصد می‌کند و هم دنیای پر موفقیتی خواهید داشت و هم آخرت پر موفقیتی خواهید داشت. شخصی آمد به رسول خدا جوانی بود و چند مسئله را پرسید و از رسول الله راهکار خواست یکی از تقاضا‌های او این بود که من دوست دارم در دنیا طول عمر پیدا کنم. عمر طولانی داشته باشم. رسول الله فرمودند با ارحام خودت ارتباط داشته باش. «صِلْ رَحِمَكَ»[6] با رحم خودت ارتباط داشته باش که در این روایت هم رسول خدا می‌فرماید «ابقی لکم» شما را پایدار می‌دارد و طول عمر برای شما رقم می‌زند. از آثار ارزشمند صله رحم در سخنی دیگر رسول خدا می‌فرماید «صِلَةُ اَلرَّحِمِ تَزِيدُ فِي اَلْعُمُرِ»[7] صله رحم عمر را طولانی می‌کند «صِلَةُ اَلرَّحِمِ تَزِيدُ فِي اَلْعُمُرِ وَ تَنْفِي اَلْفَقْرَ»[8] فقرزدایی می‌کند. کسانی که از تهی دستی و فقر وحشت دارند یکی از راهکارهای فقرزدایی صله رحم است.
آبادی شهرها را صله رحم رقم می‌زند پیامبر می‌فرماید «صِلَةُ اَلرَّحِمِ تَعْمُرُ اَلدِّيَارَ»[9] شهرهای شما را آباد می‌کند قطعا وقتی که خانواده‌ها با هم ارتباط داشته باشند و از حال هم مطلع باشند کاستی‌ها و کمبودهای یکدیگر را تامین خواهند کرد و این خانواده یک خانواده آسیب دیده‌ای نخواهد بود و این فامیل یک فامیل موفقی خواهد بود. «وَ تَزِيدُ فِي اَلْأَعْمَارِ وَ إِنْ كَانَ أَهْلُهَا غَيْرَ أَخْيَارٍ» پیامبر اکرم می‌فرماید صله رحم هم عمرها را طولانی می‌کند و هم شهرها آبادها می‌کند اگرچه اهل این شهرها انسان‌های خوبی از نظر ایمانی نباشند غیر اخیار باشند ولی خود این صله رحم اثر وضعی دارد.
و نکته‌ی پایانی اینکه قطعا صله رحم در قیامت ما هم تاثیر دارد. پیامبر صل الله علیه و آله وسلم فرمودند «صِلَةُ اَلرَّحِمِ تُهَوِّنُ اَلْحِسَابَ» حساب قیامت شما را آسان می‌کند «وَ تَقِي مِيتَةَ اَلسَّوْءِ»[10] مرگ‌های سخت را از بین می‌برد. آن هایی که روابط فامیلی خوبی دارند و ارتباطات فامیلی خوب دارند با پدر با مادر با خواهر و برادر و بستگان این‌ها قطعا موقع موردن آسان جان می‌دهند و به راحتی می‌روند. من تمام کنم مطلب را با این جمله که رحم به فامیل‌های پدری و مادری گفته می‌شود هرکسی که از طریق پدر و مادر است با ما رحم است و ان شاء الله از این فرصت ارزشمند مخصوصا در ماه مبارک رمضان که ماه برکت است و ماه رشد و تعالی اخلاقی است ولو به یک سلام کردن و ولو به یک تماس ما خودمان را از این توفیق باز نداریم و اگر راه دور است و اگر بیماری مانع رفت و آمدها است با یک مکالمه‌ی تلفنی «صِلُوا أَرْحَامَكُمْ وَ لَوْ بِالسَّلاَمِ»[11] با رحم‌های خودتان ارتباط برقرار کنید ولو با یک سلام کردن.
[1] سوره روم/ آیه 38
[2] سوره روم/ آیه 38
[3] سوره روم/ آیه 38
[4] الکافي، جلد ۷, صفحه ۳۶۵
[5] کنز العمّال، ح ۶۹۱۱
[6] من لا يحضره الفقيه، جلد ۴, صفحه ۳۵۲
[7] الوافي، جلد ۲۶, صفحه ۱۶۸
[8] النوادر (للراوندی), جلد ۱, صفحه ۵
[9] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، جلد ۴۷, صفحه ۱۶۳
[10] عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، جلد ۲۰, صفحه ۴۵۶
[11] الخصال، جلد ۲, صفحه ۶۱۰
