دانلود
بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله تبارک و تعالی فی محکم کتابه القرآن الحکیم ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظّاً غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِى الاَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلـي اللهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾[1]
آیه ای که تلاوت شد آیه‌ی 159 از سوره مبارکه آل عمران یکی از آیاتی است که خداوند چند توصیه ارزشمند و ارزنده را به فرستاده و نماینده‌ی خودش روی زمین اعلام می‌دارد و دستور می‌دهد که قطعا به کار بستن این‌ها در زندگی ما نقش بسیار موثری را در رشد و تعالی ما و در رفع گرفتاری و مشکلات ما خواهد داشت. یک مقدمه ای را قبل از ورود در بحث آیه عرض کنم که این آیه را مفسیرین اشاره کردند. مرحوم علامه طباطبایی و دیگران که نزول آن بعد از اتمام جنگ احد بود. جنگ احد جنگی بود که با شکست مواجه شد و مسلمان‌ها یک شکست سختی را در احد متحمل شدند و قریب به 70 شهید که در بین این شهدا حضرت حمزه سیدالشهدا عموی رسول خدا بود و مصعب ابن عمیر از شهدای بزرگ اسلام و شهدای دیگری که در این جریان احد به شهادت رسیدند و علت شکست جنگ هم در حقیقت وقتی که کارشناسی می‌شود، نافرمانی از اوامر رسول الله بود. قبل از شروع جنگ که مشرکین در حال حرکت به سوی مدینه بودند پیامبر یک جلسه ای را در مدینه گذاشتند و به شور گذاشتند نوع جنگیدن با دشمن را، خود پیامبر اعلام کردند که به نظر من بمانیم در مدینه و از داخل شهر با دشمن بجنگیم و بیرون نرویم. مسلمان‌ها اکثریت اظهار کردند که ما در بدر دشمن را شکست دادیم و حال اینکه تعداد ما و تجهیزات ما و تجربه‌ی ما بسیار کمتر بود الان که دارای تجهیزات بیشتر و تجربه‌ی بیشتری و توانمندی بیشتری شدیم قطعا دشمن را شکست خواهیم داد و مصر شدند که قطعا جنگ در بیرون از مدینه اتفاق بیفتد. پیامبر رای خودشان را ابلاغ کردند و نظر دادند چون بنا بر رای عمومی بود و اکثریت بر همین رای اتفاق داشتند پیامبر هم پذیرفتند. در منطقه‌ی احد هم در صف آرایی روبروی دشمن قسمتی بود به نام تنگه جبل الرماد جای بسیار حساسی بود پیامبر در این تنگه پنجاه تیرانداز را معین کردند فرمودند که ما چه شکست بخوریم و چه پیروز شما این موقعیت سوق الجیشی را ترک نکنید. جنگ هم آغاز شد و ابتدای جنگ هم مسلمان‌ها آهنگ پیروزی را سر دادند و جنگ داشت می‌رفت به سمت پیروزی که متاسفانه این تیراندازها و نگهبان‌های منطقه‌ی جبل الرماد تا احساس کردند مسلمان‌ها دارند پیروز می‌شوند منطقه را رها کردند آمدند ملحق شدند به مسلمان‌ها بعضی‌ها برای جمع آوری غنائم، خالد بن ولید از سپاه کفر با دویست سرباز از دور رصد می‌کرد این موقعیت حساس را و این‌ها آمدند دور زدند مسلمان‌ها را و مسلمان‌ها از دو طرف محاصره شدند و جنگی که داشت به پیروزی می‌رسید به شکست منتهی شد و در این جنگ شهدایی هم تقدیم محضر پروردگار شد و حمزه شهید شد، خود پیامبر جراحت‌های فراوانی برداشتند و دو دندان پیامبر شکست و مسلمان‌ها برگشتند و فرار کردند و بخشی به سمت مدینه و دشمن هم شعار داد که پیامبر کشته شده است و شکست سختی مسلمان‌ها خوردند و پیامبر در بازگشت به مدینه خیلی نگران بودند از مسلمان‌ها یکی اینکه در آن جلسه‌ی مشاوره ای رای رسول الله این بود که در مدینه بمانند و نماندند و در جریان میدان جنگ جبل الرماد تخلیه نشود که شد، روی این جهت رسول الله دلگیر و نگران بود و با یک حالت نگرانی داشتند می‌آمدند به سمت مدینه که امین وحی جبرئیل نازل شد و﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللهِ ﴾ عرض کرد یا رسول الله خدا می‌فرماید رحمت خدا شامل حال تو شده است و با مردم نرمی و اگر شما یک انسان خشن و تندخو و غلیظ القلب و سخت دلی بودید همه از شما پراکنده می‌شدند و بعد اینجا چندتا دستور خداوند به رسول الله می‌دهد ﴿ فَاعْفُ عَنْهُمْ ﴾ داری برمی گردی این‌ها حرف شما را نشنیدند ببخش و بگذر از این‌ها و از این‌ها درگذر و رمز موفقیت شما در اخلاق شما است نه تنها این‌ها را ببخش بلکه برای این‌ها دعا کن ﴿ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ ﴾ دعا کن که خدا هم این‌ها را ببخشید ﴿ وَشَاوِرْهُمْ فِى الاَمْرِ ﴾ مجددا با این‌ها مشورت کن، از توصیه‌های خدا به پیامبر بود. نگوییم که یک تجربه‌ی تلخی ما در مشورت با این‌ها داشتیم و دیگر این‌ها را بایگانی می‌کنیم در مشورت و دیگر از این‌ها نظر نمی خواهیم، خدا می‌فرماید دوباره هم با این‌ها مشورت کن، ﴿ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلـي اللهِ ﴾ هنگامی که تصمیم به کاری گرفتی توکل به خداوند کن که خداوند انسان‌های متوکل را دوست دارد.
چند نکته‌ی ارزشمند در این آیه من محضر عزیزان عرض کنم، یکی اینکه خود این نرم خویی و نرمش یک هدیه‌ی خداوندی است خداوند به پیامبر می‌فرماید ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللهِ لِنتَ لَهُمْ ﴾ رحمت شما شامل حال تو شده است با مردم نرمی کن. اگر کسی اخلاق خوبی دارد و اگر کسی نرم خو است این را یک فرصت الهی بداند و این یک امتیاز الهی است و پای حساب خودمان و تلاش خودمان نگذرایم. این یک؛ و قطعا انسان‌های تندخو نمی توانند مردم دارهای خوبی باشند آن هایی که می‌خواهند مردم داری کنند باید اخلاق خوبی داشته باشند، چه در کانون خانواده و چه در کانون اجتماع، قطعا یک مدیر موفق و یک پدر و یک مسئول و یک تاجر و یک شهروند موفق کسی است که با اخلاق خوب می‌تواند مردم داری کند نه با تندخویی و خشونت و قطعا از این آیه استفاده می‌کنیم که رهبری موفق و صریح هم باید با عفو و عطوفت آمیخته باشد. خدا به این رهبر بزرگ عالم اسلام می‌فرماید این‌های که حرف شما را نشنیده اند و در سخت ترین حالات جبهه‌ی جنگ را رها کردند و ترک کردند شما با این‌ها هم با عفو و عطوفت برخورد کن. البته نکته‌ی دیگری را هم عرض کنم که خداوند به رسول الله توصیه کرده است که ﴿ فَاعْفُ عَنْهُمْ ﴾ بگذر، خود این گذشت کردن و عفو کردن از صفات الهی است و ما وقتی می‌بینیم که کسی پشیمان است از او درگذریم و نه تنها از او درگذریم بلکه برای بخشش او از خدا هم طلب استغفار بطلبیم، این خیلی نکته است ما گاهی اوقات می‌گوییم که ما شما را بخشیده ایم؛ اما فراتر از این خدا به پیامبر می‌فرماید که ﴿ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ ﴾ برای آن‌ها استغفار کن و از خدا طلب آمرزش کن.
یک نکته‌ی دیگری را هم عرض کنم. قطعا مشورت منافاتی با موقعیت افراد ندارد و اگر یک مدیری و اگر یک مسئولی و تاجری و یک پدری در یک کاری مشورت کرد این با قاطعیت او و با حاکمیت او هیچ منافاتی ندارد و رای دیگران می‌پذیرد و می‌شنود و از میان آراء رای خوب را ان شاء الله استفاده می‌کند و در پایان هم این نکته را عرض کنم که خدا می‌فرماید در کنار فکر و مشورت و نرم خویی و عفو و گذشت، توکل به خداوند فراموش نشود، ما اگر جایی هم مشورت می‌کنیم باز از خدا استمداد بطلبیم که خدایا ما آراء را گرفتیم و نظرات را شنیدیم و به نظر می‌رسد نظر بهتر این است اما سبب ساز شما هستید و مسبب الاسباب شما هستید و از شما استمداد می‌طلبیم و به شما توکل می‌کنیم.
[1] آل عمران. آیه 159
