بسم الله الرحمن الرحیم.
قال الله تبارک و تعالی فی محکم کتابه. القرآن الحکیم:
﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدّاً[1]﴾
برنامه‌ی که در چهارمین روز از ماه مبارک رمضان ارائه می‌شود با موضوع دوستی در قرآن است. یکی از مسائلی که در زندگی همه‌ی ما بسیار مؤثر هست و تأثیر گذار است، اگر درست گزینش شود، بحث دوستی و رفاقت است و این محبوبیت‌ها و دوستی های اجتماعی ریشه در کجا دارد؟ بعضی‌ها به تصور اینکه دوستی ریشه در ثروت دارد، دوستی ریشه در قدرت دارد، دوستی ریشه در زیبایی دارد. مثلا هرکسی ثروتمند هست، مردم او را دوست می‌دارند. در حالیکه در روایات و آموزه های دینی ما خلاف این گفته شده است. علی(ع) به کمیل می‌فرماید: تفاوت بین ثروت و علم در این است که ثروت هرچه افزایش پیدا کند، بر تعداد دشمنان انسان افزوده می‌شود، ولی علم هرچه افزایش پیدا کند، بر تعداد دوستان انسان افزوده می‌شود. بارها دیده شده است که افراد ثروتمندی که حتی نزدیک ترین کسان آن ها، با آن‌ها دشمن هستند. چون از این فرد ثروتمند توقعاتی دارند که حالا یا پدر هست و یا همسر هست و یا برادر هست و یا فامیل هست. توقعات یا معقول هست و یا نامعقول هست که سبب عداوت و دشمنی می‌شود. در آیه‌ی 96 سوره‌ی مبارکه‌ی مریم، رمز دوستی و محبت را دو اصل کلی نام می‌برد. ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا، کسانی که اول ایمان آورده اند. نکته‌ی دوم اینکه عمل شایسته انجام می‌دهند، وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ. این دو ویژگی اگر باهم ادغام شد، یعنی هم اعتقاد پاک، خدا نگری، خدا محوری، و هم عمل شایسته انجام دادن، ما اکتفا به این نکنیم که فقط نماز می‌خوانیم، روزه می‌گیریم، عبادتی به جا می‌آوریم، ولی در انجام کارهای نیک به وظائف خود ما عمل نکنیم. ماه مبارک رمضان است، یکی از توصیه های در این ماه، غافل نبودن از وضع نیازمندان است. کسانی که مشکلات اقتصادی دارند. از این‌ها انسان سر بزند. در بستگان خودما، در جامعه‌ی خود ما، این عمل صالح است.
امام صادق فرمود: عمل صالح از یک چراغ روشن کردن در سر درب خانه، یا برداشتن یک مانعی در طریق مسلمین، در معبر مسلمان‌ها مانعی را برداشتن تا کارهای بزرگ و کلانی که خدا به بعضی‌ها توفیق داده است، مراکز عامه‌ی المنفعه‌ی بزرگ، بیمارستان، مدرسه، دانشگاه، حوزه و مراکز خیریه تأسیس کرده اند. این‌ها اگر رنگ الهی به خودش بگیرد، این اعمال صالح ارزشمند و شایسته است. قرآن می‌فرماید: رمز محبت در همین دو اصل است. کسانیکه ایمان و عمل صالح را در زندگی رعایت می‌کنند، خدا می‌فرماید: ما محبت را در دل مردم قرار می‌دهیم.
شما عزیزان هم دیده اید کسانی را که واقعا انسان های مؤمنی هستند، مردم این‌ها را دوست می‌دارند. گاهی اوقات دشمنان این‌ها هم در مقام حقیقت گویی اعتراف می‌کنند به درستی و راستی این ها. زمانی که امیرالمؤمنین به شهادت رسید، خبر شهادت حضرت وقتی به شام رسید، این جمله را تاریخ از معاویه نقل کرده است که وقتی ایشان خبر شهادت حضرت علی را شنید، ضمن اینکه شادی کرد، اما این جمله را هم گفت: عقمت النساء أن طلبن بمثل علی بن ابی طالب[2]. زن های عالم عقیم هستند که مثل علی را به دنیا بیاورد، یعنی روزگار مثل علی را نخواهد دید. این سخن، از یک دشمن معاند لجوج، سرسخت، منحرفی سر می‌زند که با تمام عداوت هایی که داشت، نمی توانست اینجا جایگاه امیرالمؤمنین را کتمان کند.
در بحث این آیه‌ی شریفه، وجود مقدس علی(ع) می‌فرماید: وقتی این آیه نازل شد، من از رسول خدا سوال کردم، اینکه خدا می‌فرماید: سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدّاً، خدا ود و دوستی را قرار می‌دهد در وجود انسان ها، نسبت به کسانی که این ایمان و عمل صالح را در زندگی رعایت می‌کنند. امیرالمؤمنین می‌گوید به پیامبر عرض کردم: ما هو؟ این ود چیست؟ چه می‌تواند باشد؟ پیامبر فرمود: المحبه. این دوستی یعنی همان محبت. یعنی مردم این‌ها را دوست می‌دارند. یاعلی! المحبه فی صدور المؤمنین، و الملائکه المقربین[3]. هم در سینه های مؤمنین محبت این‌ها انتشار پیدا می‌کند و هم ملائکه‌ی مقرب این‌ها را دوست می‌دارند. یاعلی! إن الله تعالی اعطی المؤمن ثلاثا: پیغمبر فرمود: یا علی! خداوند سبحان، به مؤمن سه ویژگی را عطا کرده است. المقه و المحبه و الملاحه و المهابه فی صدور المؤمنین[4]. یکی از چیزهایی که خداوند به مؤمن عطا نموده است، مهر و محبت است. مهر و محبت از الطاف الهی است که در وجود مؤمن مهر قرار داده است. المقه و المحبه. دوم: الملاحه. سوم: المهابه فی صدورالمؤمنین. ملاحت را خداوند در وجود مؤمن قرار داده است و المهابه فی صدور المؤمنین یعنی هیبت و جایگاه و عظمتی که خدا در وجود دیگران برای مؤمن قرار می‌دهد که مؤمن را اینگونه ببینند.
این مسائلی است که خداوند و عده کرده است، ولی لازمه‌ی آن همان و عمل صالح است.
از عواملی که در این دوستی می‌تواند تأثیر گذار باشد. در سخنی علی(ع) می‌فرماید: من حسنت نیّته کثرت مثوبته[5]. کسانیکه نیت خیر دارند، نیت شان، نیت بد نیست، پاداش های این‌ها زیاد می‌شود. خود این نیت نیز یک نقش عظیمی در کارهای ما دارد. که إنما الاعمال بالنیات[6]، اعمال مردم در گرو نیات آن‌ها هست.
شخصی از امام هفتم سوال کرد که چطور إنما الاعمال بالنیات یا نیه المؤمن خیر من عمله. نیت مؤمن از عمل او بهتر هست؟ حال اینکه عمل مئونه دارد و هزینه بر می‌دارد و باید انسان وقت بگذارد و کار بکند، ولی نیت این زحمت‌ها را ندارد. امام فرمود: در عمل چه بسا ریا بیاید، ولی در نیت مؤمن این ریا داخل نمی شود. لذا نیت بهتر از عمل هست. و عمل محدود به یک زمانی است و محدود به یک جغرافیایی است، ولی نیت محدویت زمانی و جغرافیایی ندارد. شما الان در این زمان حاضر نیت کنید که ای کاش ما در زمان رسول الله و در محضر رسول الله می‌بودیم و خدمت می‌کردیم، این نیت شما را به گذشته‌ی تاریخ می‌برد و محدود به زمان نیست، ولی عمل این محدودیت را دارد. در این حدیث وجود مقدس آقا امیرالمؤمنین می‌فرماید: کسانیکه نیت شایسته‌ی دارند، پاداش های این ها، پاداش های شایسته‌ی هست و طابت عیشه، کسانی که نیت های شایسته‌ی دارند، سبب می‌شود که عیش این ها، عیش زیبا و تمییز و پاکیزه‌ی باشد و وجبت مودته، و این‌ها را مردم دوست می‌دارند. پس در کنار آن ایمان و عمل صالح و از مصادیق ایمان و عمل صالح، خوش نیتی است.
نکته‌ی دیگر اینکه خود حسن خلق نیز سبب عوامل دوستی می‌شود، در ذیل همین آیه‌ی شریفه من روایتی را تقدیم کنم که پیامبر فرمود: حسن الخلق یثبت الموّده[7]. اخلاق خوب و شایسته، دوستی‌ها را ثابت قرار می‌دهد. علت اینکه بعضی از دوستی‌ها متزلزل و متشتت می‌شود، گاهی اوقات رفاقت های چندین و چند ساله به هم می‌خورد، شما اگر رصد نمایید و ریشه یابی کنید، بر می‌گردید و می‌رسید که یکی از علت های آن بد اخلاقی است. خوش اخلاقی این دوستی را مستحکم می‌کند و ثابت قرار می‌دهد.
نکته‌ی دیگر اینکه از عواملی که در ایجاد محبت بسیار تأثیر گذاراست، گشاده رویی با مردم است. علی(ع) فرمود: البشاشه حباله المودّه[8]، با چهره‌ی باز با مردم روبرو شدن، با بشاشت با مردم روبرو شدن، حواله مودت است. ریسمان دوستی را محکم می‌کند. کسانی که در برخوردهای شان، در معاشرت های شان، با یک چهره‌ی باز روبرو می‌شوند.
مولای متقیان فرمود: المؤمن بشره فی وجهه و حزنه فی قلبه[9]، باید شادی مؤمن در چهره او باشد و اندوه را در درون خودش نهفته دارد. ما باید شادی های مان را با مردم تقسیم کنیم و نه ناراحتی های مان را. برعکس. بعضی‌ها وقتی به دیگران می‌رسد، هم و غم زندگی و نداری و کسالت و مریضی شان را تعریف می‌کنند. شادی‌ها و خوبی های زندگی شان را کتمان می‌کنند. این با آن ساختار ایمان مغایرت دارد. دیگران را در شادی های تان شریک کنید و نه در اندوه های خود. امیدواریم که توفیق ایمان و عمل صالح که رمز و راز رسیدن به محبت و دوستی در بین جامعه و مردم است، خداوند در این ماه عزیز و بعد از این ماه تا پایان زندگی به همه‌ی ما عنایت کند. والسلام علیکم.....
[1] مریم/96
[2] مستدرک، ج 3 ص 277
[4] الجعفریات، ص 177
[5] عیون الحکم و المواعظ، ص 465 حدیث 8473
[6] مصباح الشریعه، ص 53
[7] تحف العقول/ ص 45
[8] نهج البلاغه، ص 469
